Park kulturowy stanowi jedną z form ochrony krajobrazu kulturowego, czyli przestrzeni historycznie ukształtowanej w wyniku działalności człowieka, obejmującej wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Jest to jednocześnie najnowocześniejsza forma ochrony dziedzictwa. Nadawanie statusu parku kulturowego umożliwiła Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Określiła ona także zasady i sposób powoływania parków kulturowych.

Celem utworzenia parku kulturowego jest zintegrowana ochrona wyjątkowych wartości kulturowych i krajobrazowych wraz z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Inne formy ochrony dziedzictwa to wpis do rejestru zabytków, uznanie zabytku za pomnik historii oraz ustalenie ochrony w dokumentach planistycznych. Gdzie zapadają związane z tym decyzje?

• Rejestr zabytków jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

• Status pomnika historii nadawany jest przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

• Ustanowienie ochrony w dokumentach planistycznych bądź decyzjach o warunkach zabudowy następuje w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

• Park kulturowy może utworzyć rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Park kulturowy ustanawiają zatem władze samorządowe. Poprzez odpowiednią uchwałę określają one jego nazwę, granice i sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mają obowiązywać na tym terenie. Jest to wprawdzie nie lada wyzwanie, ale warto je podjąć, ponieważ nie ma lepszego sposobu, by efektywnie i z pożytkiem dla miejscowej społeczności zarządzać zabytkową przestrzenią i chronić lokalne dziedzictwo.

Jak utworzyć park kulturowy – krok po kroku: