Dla samorządów
Ustawa krajobrazowa
11 września 2015 roku weszła w życie Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz.U. 2015 poz. 774). Ustawa dokonała nowelizacji wielu przepisów, w tym Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn. Dz.U. 2016 poz. 778 ze zm., dalej w tekście jako: u.p.z.p.). Na podstawie nowych przepisów samorządy gminne uzyskały kompetencję do wprowadzenia uchwały w sprawie lokalizacji reklam, obiektów małej architektury i ogrodzeń.
Ustawa krajobrazowa wprowadziła do innych aktów prawnych szereg definicji, m.in.: reklamy, szyldu, krajobrazu, krajobrazów kulturowych i priorytetowych. Do dyspozycji jednostek samorządu terytorialnego oddane zostały nowe instrumenty, mające na celu podniesienie jakości przestrzeni publicznych. Rady gmin będą mogły określać zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń. Na konkretnie wyznaczonych obszarach wprowadzać można np. zakazy lokalizacji tablic i urządzeń reklamowych i zarządzić wymóg dostosowania stanu istniejącego do założeń uchwały. Dokument ten będzie posiadał status aktu prawa miejscowego. Dla obszarów z zatwierdzonymi „zasadami i warunkami…” gmina dodatkowo będzie mogła wprowadzić opłatę reklamową od posiadania tablic i urządzeń reklamowych.
Pełny tekst ustawy krajobrazowej dostępny jest tutaj.
Uchwała reklamowa
Na podstawie ustawy krajobrazowej obowiązującej od 11 września 2015 roku rady gmin mogą ustanawiać akty prawa miejscowego, tzw. uchwały reklamowe. Dokument ten określa m.in.: gdzie i jakie reklamy można umieszczać, jakie gabaryty mogą one mieć, a także – z jakich materiałów mogą być wykonane.
Celem publikacji „Uchwała reklamowa – przewodnik dla gmin” autorstwa Anny Fogel jest zwięzłe wskazanie gminom charakteru nowego aktu prawnego, umiejscowienia go w systemie prawnym, korzyści, ale i ryzyka, które wiążą się z jego przyjęciem, a także procedury jego sporządzenia. Niektóre przepisy nie są precyzyjne i trudno jednoznacznie określić, jak będą interpretowane. Na pewno wiele zagadnień zostanie przesądzonych dopiero wskutek wypracowania stanowiska wojewodów jako organów nadzorczych i sądów administracyjnych. Autorka przedstawia w takich przypadkach argumenty przemawiające za różnymi interpretacjami i przedstawia optymalne jej zdaniem – z punktu widzenia działań gmin – stanowisko.
Materiały do pobrania
Zieleń w mieście
Zieleń jest nieodłącznym i nieodzownym składnikiem struktury każdego miasta, tworzy jego tkankę na równi z innymi elementami, takimi jak układ ulic czy forma obiektów – wspólnie z nimi nadaje miastu charakterystyczną postać.
Pełni przy tym rozmaite funkcje. Do najważniejszych należy z pewnością funkcja ekologiczna. Znaczenie ma nawet pojedyncze drzewo. Nie mniej ważna jest funkcja techniczna, czyli osłona i izolacja zabudowy i miejsc wypoczynku przed szkodliwymi czynnikami. Ale docenić należy również funkcje: dydaktyczną, wychowawczą, sportową, społeczną, a nawet psychologiczną, wynikającą z pozytywnego wpływu na poczucie komfortu i bezpieczeństwa czy ze sprzyjania budowaniu więzi. I wreszcie funkcje estetyczna i kompozycyjna, czyli wywoływanie odczucia harmonii i piękna. Zieleń może być ponadto narzędziem kreowania percepcji danej przestrzeni i nadawania jej indywidualnego charakteru.
Jak projektować i pielęgnować zieleń w mieście? Cennych wskazówek udziela poradnik dostępny poniżej.
Materiały do pobrania
Parki kulturowe
Park kulturowy jest powoływany przez radę gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały.
Uchwała rady gminy określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mogą obowiązywać na terenie całego parku lub jego części.
Ustanowione zakazy i ograniczenia mogą dotyczyć:
- prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej;
- zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;
- umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego;
- składowania lub magazynowania odpadów.
Park kulturowy przekraczający granice wymaga zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których ma być utworzony.
Informacje na temat parku kulturowego znaleźć można także w pierwszym odcinku filmu „Krajobraz mojego miasta” (2016) – „Reklama w przestrzeni miasta”.
Materiały do pobrania
Gminna ewidencja zabytków
Ochrona zabytków, które znajdują się na terenie gminy, należy do obowiązków władz samorządowych. Zadania stojące przed organami administracji publicznej (m.in. zarządami gmin) precyzuje art. 4 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568). Gminy mają m.in. dbać o „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie” oraz zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków”.
Ponadto ustawa nakazuje gminom „uwzględnienie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska”. Wywiązaniu się z tego obowiązku służy gminna ewidencja zabytków, o której mowa w art. 22. Punkt 4 tego artykułu mówi: „Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy”. Natomiast pkt. 5 określa zakres gminnej ewidencji:
W gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:
- zabytki nieruchome wpisane do rejestru;
- inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;
- inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
W art. 3 (pkt.1, 2 i 4) ustawa definiuje m.in. pojęcie zabytku, zabytku nieruchomego i zabytku archeologicznego, nieruchomego i ruchomego, w sposób następujący:
- zabytek – nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;
- zabytek nieruchomy – nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt. 1;
- zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem.
Zakres informacji, które powinny być zawarte w karcie adresowej zabytków nieruchomych, określa Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. 2011 nr 113 poz. 661).
Materiały do pobrania
Planowanie przestrzenne
Ustawy o samorządach wszystkich szczebli (wojewódzkim, powiatowym, gminnym) stanowią, że do ich zadań własnych należą m.in. ochrona zabytków i opieka nad zabytkami. Zadania te są realizowane m.in. poprzez określenie właściwej polityki przestrzennej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a następnie poprzez ustalenia ochrony wartości kulturowych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustalenia takie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego posiadającym status prawa miejscowego stanowią – w świetle art. 7 pkt. 4 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – formę ochrony prawnej zabytków. Tworzenie tej formy ochrony gwarantują zapisy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, które zawierają deklarację uwzględnienia w planowaniu przestrzennym wymagań ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. Potwierdza to także Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 18 pkt. 1, 2 oraz art. 19 pkt. 1). Ponadto wskazuje ona, że w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego trzeba uwzględnić ochronę zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, innych zabytków nieruchomych znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków oraz parków kulturowych. Trzeba także określić rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do najlepszego stanu, a wreszcie ustalić przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad zabytkami.
Ustanowienie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego obejmuje lokalne formy architektury, które reprezentowane są zazwyczaj przez obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków, kompozycję przestrzenną o walorach zabytkowych wyznaczoną w ustanowionych w planie strefach ochrony konserwatorskiej, w tym obszarów o szczególnych walorach krajobrazowych, wykluczonych z lokalizacji inwestycji mogących mieć negatywny wpływ na krajobraz itp. Wyznaczone w planie strefy ochrony konserwatorskiej powinny obejmować przede wszystkim ochronę historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego, zespołu budowlanego, ekspozycji zabytku lub historycznej panoramy, krajobrazu kulturowego, stanowiska archeologicznego i otoczenia zabytku.
Przystępując do sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, a następnie miejscowego planu zagospodarowania, samorząd gminny powinien dysponować studium krajobrazu kulturowego, opracowaniem sporządzanym w ramach materiałów wyjściowych, okołoplanistycznych, które wprawdzie nie jest obligatoryjne, lecz wydaje się niezbędne do uzyskania pełnej informacji o zasobie dziedzictwa kulturowego gminy i zasadach jego ochrony oraz niezwykle przydatne dla autorów tych dokumentów planistycznych. Takie studium, opracowane przez osobę posiadającą wiedzę z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego, składa się z:
- analiz historycznych uwarunkowań kształtowania krajobrazu kulturowego, analiz stanu zachowania poszczególnych jednostek osadniczych, ich ekspozycji, powiązań widokowych, związków z przyrodą, określenia zasobu krajobrazu kulturowego gminy i istniejących form ochrony zabytków, a także określenia obszarów problemowych w ochronie dziedzictwa kulturowego ze względu na występowanie na nich szczególnych zjawisk z zakresu gospodarki przestrzennej lub konfliktów przestrzennych;
- wniosków dotyczących ochrony krajobrazu kulturowego, czyli wskazania obiektów i obszarów posiadających walory kwalifikujące je do ochrony, np. poprzez ustanowienie strefy ochrony konserwatorskiej, oraz wskazania kierunków działań rewaloryzacyjnych, określenia polityk przestrzennych i działań mających na celu właściwą ochronę i opiekę nad zabytkami.
Jednocześnie organy ochrony zabytków, po uzyskaniu informacji o przystąpieniu przez samorząd gminny do opracowania dokumentu planistycznego, zobowiązane są do wydania wniosków konserwatorskich zarówno do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, jak i miejscowych planów. Celem tych wniosków jest umożliwienie samorządom realizacji obowiązku wprowadzenia do opracowań planistycznych zasad ochrony wartości zabytkowych obiektów i obszarów znajdujących się na obszarze działania tego samorządu.
Istotnym wsparciem dla autorów dokumentów planistycznych oraz samorządów lokalnych jest opracowany przez NID poradnik „Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego”.
Przeprowadzona w poradniku analiza różnorodnych uwarunkowań wykazała, że ochrona dziedzictwa kulturowego wymaga indywidualnego potraktowania w każdym opracowaniu planistycznym, uwzględnienia cech specyficznych dziedzictwa lokalnego, analiz różnorodnych kontekstów przestrzennych oraz konieczności właściwego kształtowania otoczenia obiektów i obszarów zabytkowych.
Wprawdzie opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w obecnym stanie prawnym jest zadaniem fakultatywnym, jednakże istnieje obowiązek uchwalenia planu tam, gdzie wymagają tego przepisy odrębne. Taki przypadek dotyczy parków kulturowych, które muszą mieć opracowane plany ochrony oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.