Autor: Dominika Dziewczopolska

Rozpoczął się nabór wniosków w ogólnopolskim konkursie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków „Samorząd dla Dziedzictwa” 2022.

Konkurs adresowany jest do samorządów gminnych: miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. Pretendenci do wygranej muszą wyróżniać się najlepszym opracowaniem i realizacją gminnego programu opieki nad zabytkami, zapewniającego zachowanie wartości dziedzictwa kulturowego oraz zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy oparty na efektywnym wykorzystaniu potencjału zasobów tego dziedzictwa.

Celem konkursu jest promowanie gminnych programów opieki nad zabytkami oraz docenienie samorządów, które najlepiej wywiązują się z tego obowiązku. Najlepsze praktyki i najciekawsze projekty służące ochronie dziedzictwa kulturowego zyskują dodatkową promocję.

Koordynatorem konkursu w imieniu Generalnego Konserwatora Zabytków jest Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Samorządy biorące udział w konkursie są oceniane w następujących kategoriach:

A. duże i średnie gminy miejskie (liczące co najmniej 50 tys. mieszkańców)

B. małe gminy miejskie (liczące poniżej 50 tys. mieszkańców)

C. gminy miejsko-wiejskie i wiejskie.

Laureaci i wyróżnieni w konkursie otrzymają pamiątkowe tablice. Ponadto Narodowy Instytut Dziedzictwa wyprodukuje filmy promujące dziedzictwo kulturowe gmin, które otrzymają tytuł laureata konkursu. Działania podjęte przez zwycięskie samorządy będą promowane przez Instytut jako dobre praktyki w dziedzinie ochrony i opieki nad dziedzictwem.

Zachęcamy do wysłuchania podcastu „Dlaczego warto wziąć udział w konkursie »Samorząd dla Dziedzictwa«?”. W podcaście przewodnicząca Jury, prof. dr hab. Monika Murzyn-Kupisz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, odpowie na szereg pytań dotyczących konkursu. Jej wypowiedzi można uznać za kompendium wiedzy dla władz samorządowych, dla których dziedzictwo kulturowe stanowi nie tylko świadectwo przeszłości, ale także potencjał, który może mieć znaczący wpływ na rozwój lokalnych społeczności.

Formularz zgłoszeniowy do konkursu wraz z załącznikami należy przesłać na adres:

Narodowy Instytut Dziedzictwa
Oddział Terenowy w Rzeszowie
ul. Hetmańska 15
35-045 Rzeszów
z dopiskiem „Samorząd dla Dziedzictwa”
do 31 maja 2022 r.
(decyduje data stempla pocztowego).

Konkurs „Samorząd dla Dziedzictwa” realizowany jest w ramach Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2019-2022.

Udział w konkursie jest otwarty i bezpłatny.

Regulamin konkursu, procedura oceny i formularz zgłoszeniowy znajdują się w załącznikach.

Z przyjemnością informujemy, że do grona Ambasadorów Kampanii Społecznej „Krajobraz Mojego Miasta” dołączył znany dziennikarz sportowy i prezenter telewizyjny, Maciej Kurzajewski. 

Kampania „Krajobraz Mojego Miasta” to ogólnopolska akcja, za pomocą której zachęcamy mieszkańców polskich miast i miasteczek do zwracania uwagi na wygląd naszych miejscowości i przekonujemy, że każda z nich może cieszyć właściwym tylko sobie urokiem. Warto jest mówić o estetyce przestrzeni, w której mieszkamy i warto, aby władze lokalne podejmowały dobre inicjatyw służącej jej ochronie. W zadbanym otoczeniu naprawdę żyje się lepiej i przyjemniej!

Park kulturowy jest jedną z ustawowych form ochrony zabytków w Polsce (art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie i opiece nad zabytkami, Dz. U. z 2017 r. poz. 2187 ze zm., dalej: „Ustawa”). Tworzony jest w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art. 16 ust. 1 ustawy). Ustawa precyzyjnie reguluje proces tworzenia parków kulturowych przez gminy na drodze uchwały (art. 16 ust. 1a-6). Zgodnie z treścią art. 16 ust. 1a gmina zobowiązana jest jedynie do ogłoszenia „w prasie  miejscowej  oraz  przez  obwieszczenie, a także w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości, o podjęciu prac nad utworzeniem  parku  kulturowego,  określając  formę,  miejsce  i termin  składania wniosków dotyczących  projektu uchwały o utworzeniu  parku  kulturowego,  nie krótszy jednak niż 21 dni od dnia ogłoszenia”. Z treści przepisów nie wynika obowiązek gmin dotyczący konieczności informowania innych podmiotów (w tym instytucji kultury oraz urzędów) o utworzeniu parku kulturowego na swoim obszarze.

W związku, z tym lista Parków Kulturowych zamieszczona na stronie stanowi jedynie informację poglądową, bazującą na aktualnej wiedzy pracowników NID.

Parki Kulturowe – stan na 31.12.2021

• dolnośląskie

1. Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze (2002)

2. Forteczny Park Kulturowy Twierdza Kłodzka (2006)

3. Park Kulturowy Stare Miasto we Wrocławiu (2014)

4. Park Kulturowy „Wzgórze Zamkowe, Dolina Budzówki i Nysy Kłodzkiej” w Kamieńcu Ząbkowickim (2014)

5. Park Kulturowy Opactwa Cystersów w Henrykowie (2020)

• kujawsko-pomorskie

5. Park Kulturowy Wietrzychowice (2006)

6. Park Kulturowy Kalwaria Pakoska (2008)

7. Park Kulturowy „Kościół p.w. Św. Oswalda” w Płonkowie (2009)

8. Park Kulturowy Sarnowo (2010)

• lubuskie

9. Park Kulturowy „Dolina Trzech Młynów” w Bogdańcu (2006)

10. Park Kulturowy Grodzisko w Wicinie (2013)

• łódzkie

11. Park Kulturowy Miasto Tkaczy w Zgierzu (2007)

12. Park Kulturowy Wzgórze Zamkowe w Sieradzu (2009)

13. Park Kulturowy etnograficznego podregionu kutnowskiego związanego z poetą romantycznym Józefem Bohdanem Zaleskim (2015)

14. Park Kulturowy ulicy Piotrkowskiej (w Łodzi) (2015)

• małopolskie

15. Park Kulturowy Kotliny Zakopiańskiej (2006)

16. Park Kulturowy Stare Miasto w Krakowie (obowiązuje od 07.12.2011)(2010)

17. Park Kulturowy Krupówki w Zakopanem (2016)

18. Park Kulturowy Nowa Huta (2019)

• mazowieckie

19. Park Kulturowy „Ossów Wrota Bitwy Warszawskiej 1920 roku” (2009)

20. Park Kulturowy Stary Radom (2011)

21. Wilanowski Park Kulturowy (2012)

22. Park Kulturowy Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Andrzejewie (2016)

• opolskie

23. Park Kulturowy ”Książęce Miasto Brzeg” (2016)

• podkarpackie

24. Park Kulturowy Zespołu Staromiejskiego oraz Zespołu OO. Dominikanów w Jarosławiu (2009)

25. Park Kulturowy Wzgórze Staromiejskie w Krośnie (2019)

• podlaskie

26. Park Kulturowy w Bohonikach (2019)

• pomorskie

27. Park Kulturowy Ośmiu Błogosławieństw we wsi Sierakowice (2006)

28. Park Kulturowy „Osada Łowców Fok” w Rzucewie (2008)

29. Park Kulturowy „Klasztorne Stawy” (2009)

• śląskie

30. Park Kulturowy Cmentarz Żydowski w Żorach (2004)

31. Park Kulturowy „Hałda Popłuczkowa” (2007)

32. Park Kulturowy dla Obszaru Staromiejskiego w Bieruniu (2016)

33. Park Kulturowy dla Obszaru Grobli w Bieruniu (2016)

• świętokrzyskie

34. Park Kulturowy Miasta Końskie (2005)

• warmińsko-mazurskie

35. Park Kulturowy Warmińskiej Drogi Krajobrazowej Gietrzwałd-Woryty (2009)

• wielkopolskie

36. Mickiewiczowski Park Kulturowy (2007)

37. Park Kulturowy Stare Miasto w Poznaniu (2018)

Zapraszamy do udziału w kolejnej edycji ogólnopolskiego konkursu Zabytek Zadbany”. Nadzór nad konkursem w imieniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa. Termin składania wniosków upływa 31 stycznia 2022 r. Udział jest otwarty i bezpłatny.

Konkurs  po raz pierwszy zorganizowany został w 1975 roku i posiada wieloletnią tradycję.

O miano laureatów i wyróżnionych ubiegać się mogą właściciele i zarządcy zabytkowej architektury, którzy wzorowo i  konsekwentnie prowadzą działania badawcze, rewitalizacyjne, konserwatorskie i budowlane, celem utrzymania w jak najlepszym stanie zabytków, nad którymi sprawują pieczę. Konkurs ma na celu promocję właściwych postaw i upowszechnienie najlepszych wzorców w zakresie opieki nad zabytkami oraz ich użytkowania i zagospodarowania.

Zgłoszenia do konkursu „Zabytek Zadbany” można składać  w następujących kategoriach:

A. Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu;

B. Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu (w tym założenia dworskie i pałacowe);

C. Adaptacja obiektów zabytkowych;

D. Architektura i budownictwo drewniane;

E. Zabytki techniki (w tym budownictwo przemysłowe i inżynieryjne);

F. Kategoria specjalna: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem.

Prawo do składania zgłoszeń mają właściciele zabytków, ich posiadacze i zarządcy, a także Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, kierownicy delegatur Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków i konserwatorzy samorządowi.

Zgłoszenia należy nadsyłać do końca stycznia 2022 r.  na adres sekretariatu konkursu:

Narodowy Instytut Dziedzictwa

Oddział Terenowy Olsztyn

ul. 11 Listopada 4

10-104 Olsztyn

e-mail: olsztyn@nid.pl

tel.: +48 89 521 26 87

Zachęcamy do udziału w prestiżowym konkursie „Zabytek Zadbany”. Dzięki niemu krajobraz naszego miasta staje się coraz ładniejszy! Szczegółowe informacje dotyczące procedury konkursowej wraz z załącznikami:

Zabytek Zadbany 2022 – regulamin (POBIERZ)

Zabytek Zadbany 2022 – załącznik 1 zgłoszenie uczestnictwa (POBIERZ)

Zabytek Zadbany 2022 – załącznik 2 procedura oceny (POBIERZ)

Zabytek Zadbany 2022 – załącznik 3 RODO (POBIERZ)

Wierzymy, że uporządkowanie przestrzeni miejskiej leży w naszym wspólnym interesie. Dlatego zapraszamy do oglądania – i działania!

Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, Park Kulturowy Kotliny Zakopiańskiej czy Miasto Tkaczy w Zgierzu – oto przykłady wykorzystania możliwości, jakie daje ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Znajdują się w niej m.in. zapisy dotyczące krajobrazów kulturowych. Krajobraz bowiem stanowi niezwykle ważny element naszego dziedzictwa kulturowego, dlatego należy go chronić, i to chronić mądrze. Czyli jak? Kompetentnej i kompleksowej odpowiedzi na to pytanie udziela kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”. Została ona zainicjowana w 2016 roku przez prof. Magdalenę Gawin, Wiceminister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków, a koordynację projektu powierzono Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa. Organizatorzy postawili sobie za cel promowanie – głównie wśród władz samorządowych, ale także lokalnych organizacji czy po prostu mieszkańców – działań służących poprawie estetyki i ładu przestrzennego polskich miast, miasteczek i gmin wiejskich. W 2021 roku realizowana jest druga edycja projektu.

Z krajobrazem obcujemy przede wszystkim przez doświadczenia wzrokowe, a zatem najwłaściwszą formą przedstawienia kwestii z nim związanych wydaje się film. Dlatego Narodowy Instytut Dziedzictwa zrealizował ponad półgodzinny dokument, w którym piękne zdjęcia historycznej zabudowy miast łączą się z mocnym przekazem merytorycznym. Eksperci z dziedziny ochrony zabytków i osoby bezpośrednio zaangażowane w tworzenie parków kulturowych dzielą się w nim swoją wiedzą i doświadczeniem.

Poruszony został tu problem, z jakim boryka się wiele polskich miejscowości. W dobie intensywnej komercjalizacji, w przekonaniu, że „reklama dźwignią handlu”, zabytkowe fasady budynków często traktuje się jak powierzchnie reklamowe. Powinniśmy przeprowadzać renowacje, by chronić i z dumą eksponować to, co stanowi o prawdziwej wartości naszego miejsca zamieszkania – przypomina o historii i dziedzictwie regionu. Tymczasem zabytkowe budowle zasłaniamy szyldami, bilbordami i wielkoformatowymi płachtami reklam. W nadziei na wymierny zysk. Niestety jednocześnie zubożamy samych siebie pod względem niematerialnym: miejscowość traci walory estetyczne i zapoznane zostają jej walory historyczne, a mieszkańców pozbawia się poczucia nie tylko komfortu, ale także – zwłaszcza! – przynależności i tożsamości.

Poprzez kampanię „Krajobraz Mojego Miasta” Narodowy Instytut Dziedzictwa pragnie pokazać, w jaki sposób godzić potrzeby gospodarcze z troską o dziedzictwo kulturowe i ład przestrzenny. Między innymi po to powstał film. Pokazano w nim przykłady ciekawych rozwiązań dotyczących umieszczania reklam, ale zawarto też cenne  wskazówki odnoszące się do małej architektury, rynków, miejsc handlu, strefy sacrum, estetyki ulic oraz zieleni miejskiej. Mamy nadzieję, że stanie się to inspiracją – przede wszystkim dla samorządów – do efektywnego działania na rzecz ładu w przestrzeni publicznej i ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego.

By przesłanie kampanii dotarło do jak najszerszego grona, w tym także osób za szczególnymi potrzebami, Narodowy Instytut Dziedzictwa wzbogacił pierwotną wersję filmu o napisy. Jesteśmy przekonani, że ta nowa funkcjonalność okaże się przydatna nie tylko dla odbiorców, którym jest szczególnie dedykowana. Wierzymy, że im więcej samorządowców, działaczy i członków miejscowych społeczności pozna problemy przestrzeni miejskiej i sposoby ich rozwiązywania, tym większe szanse, że kampania „Krajobraz Mojego Miasta” przyniesie spodziewane efekty – z pożytkiem dla nas wszystkich.

Wzbogacona wersja filmu jest już dostępna na kanale YouTube NID. Serdecznie zapraszamy do oglądania! http://bityl.pl/HAQCd

Od 2016 roku trwa kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”, której celem jest walka z wszechobecnymi zjawiskami, obrazowo nazywanymi „betonozą” i „reklamozą”. Jak krajobraz polskich miast ocenia prof. IH PAN Magdalena Gawin, Wiceminister Kultury i  Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków?

Pani Minister, czy według Pani polskie miasta wyglądają dobrze? Czy krajobraz Polski jest przyjazny?

prof. Magdalena Gawin: Polska jest piękna, ale pod względem estetyki przestrzeni publicznej w niektórych miastach nadal pozostaje wiele do zmiany. W miejscach reprezentacyjnych, zwłaszcza na rynkach, brakuje zieleni – przyjezdnych witają zabetonowane place, a zabytkowe budynki często są zasłonięte przez szpecące reklamy.

Stąd potrzeba zorganizowania kampanii?

MG: Tak, kampania „Krajobraz Mojego Miasta” przypomina samorządom, że dysponują skutecznymi narzędziami do wprowadzenia niezbędnych zmian. Społecznościom uświadamia natomiast, że mogą wywierać wpływ na lokalne władze, wzywając je do realizowania konkretnych działań. Choć ostateczne decyzje należą do tych władz, konieczne jest podejmowanie wspólnych społecznych działań, by Polska była coraz piękniejsza.

A jak według Pani Minister powinny wyglądać miasta?

MG: Miasta powinny być zadbane, przyjazne, pełne zieleni. W Polsce na 954 miasta przypada tylko 37 parków kulturowych, które porządkują przestrzeń i czynią z niej miejsce przyjazne mieszkańcom. Tak skromna liczba pokazuje, że pomimo wypracowanych narzędzi władze samorządowe nie potrafią lub nie chcą objąć ochroną i opieką tego, co jest wartościowe: krajobrazu kulturowego i naszego dziedzictwa.

Ma Pani Minister obawy, że przyszłe pokolenia będą żyły otoczone „betonozą”?

MG: Niestety mam takie obawy. Stąd moje wytyczne, których celem jest przeciwdziałanie eliminacji zieleni i brukowaniu rynków polskich miast. Pierwsze wytyczne sformułowałam w 2019 roku, powtórzyłam je w rozszerzonej formie 2021 roku. Jednak decyzje podejmowane na poziomie centralnym muszą znaleźć odzwierciedlenie w działaniach na poziomie lokalnym.

Jak Pani Minister widzi zatem przyszłość krajobrazu polskich miast?

MG: Dzięki takim kampaniom jak „Krajobraz Mojego Miasta” zwiększa się świadomość społeczna, czego efekty zaczynają być widoczne. Jeżeli zwiększy się również zaangażowanie samorządów w dbałość o urodę naszych miast, jest nadzieja, że będzie lepiej. Jestem przekonana, że nikt nie chce żyć wśród betonu, wśród mnóstwa reklam i wszechobecnej brzydoty. Możemy to zmienić i dlatego do wszystkich kieruję gorącą prośbę: dbajmy o krajobraz naszych miast i wsi, działajmy na jego korzyść!

Od 2016 roku trwa kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”, której celem jest walka z wszechobecnymi zjawiskami, obrazowo nazwanymi „betonozą” i „reklamozą”. Co o krajobrazie polskich miast sądzi Bartosz Skaldawski, Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa?

Panie Dyrektorze, dlaczego NID prowadzi kampanię „Krajobraz Mojego Miasta”?

Bartosz Skaldawski: Kampanię prowadzimy ponieważ istnieje paląca potrzeba uświadamiania, że wygląd wielu polskich miejscowości to realny problem. Konieczne są edukacja i przekonywanie zarówno mieszkańców, jak i samorządowców, że wspólna przestrzeń stanowi wartość, a harmonijnie ukształtowany krajobraz, wolny od nadmiaru reklam i stosowanego bez umiaru betonu, jest gwarantem dobrostanu mieszkańców naszych miast i miejscowości.

Co jest celem kampanii?

BS: Chcemy w maksymalnie szerokim zakresie naświetlić problemy, z jakimi się obecnie borykamy. Są one ujęte w spocie promującym tegoroczną kampanię, a dla mieszkańców i przyjezdnych uwidaczniają się w momencie, kiedy przykładowo próbują znaleźć atrakcyjny kadr do zrobienia zdjęcia. W wielu miejscowościach uchwycenie takiego kadru jest wręcz niemożliwe, ponieważ piękne krajobrazy miejskie zasłonięte zostały krzykliwymi, odpychającymi reklamami albo zalane betonem.

Jak zatem z tą „betonozą” lub „reklamozą” walczyć?

BS: Najlepszym narzędziem, które daje nam Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jest park kulturowy – i to narzędzie mocno promujemy wśród samorządów. Dotychczas udało nam się przeszkolić ponad 200 gmin. Zaczęto w nich zwracać uwagę na kwestie, o których mówimy w kampanii. Warto pamiętać, że parki kulturowe nie tylko poprawiają estetykę zamieszkiwanej przez nas przestrzeni, ale także zwiększają atrakcyjność turystyczną miast.

Jak utworzyć park kulturowy?

BS: Park kulturowy powołuje rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały. W terminie trzech miesięcy od podjęcia tej uchwały rada gminy zobowiązana jest podjąć kolejną uchwałę: o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Aby jak najlepiej wesprzeć gminy w podejmowaniu kolejnych kroków, Narodowy Instytut Dziedzictwa przygotował serię materiałów i filmów instruktażowych, które dostępne są na stronie http://krajobrazmojegomiasta.pl/.

Czy ma Pan nadzieję, że ten krajobraz się zmieni na lepsze?

BS: Głęboko w to wierzę. Wydaje mi się, że nikt nie chce, abyśmy mieli w Polsce smutny krajobraz betonowej pustyni. Mamy świetne narzędzia prawne, mamy przykłady doskonałych parków kulturowych, a także przykłady zaangażowania mieszkańców i samorządów. Wieść o tym, że naprawdę można żyć inaczej i dbać o nasze dziedzictwo, musi się nieść. Troska o zachowanie dziedzictwa kulturowego Polski to nasza wspólna odpowiedzialność.