Miesiąc: wrzesień 2021

Druga edycja kampanii „Krajobraz Mojego Miasta” przebiega pod hasłem „Przeciwko betonozie”. Jej inauguracja odbyła się 21 września 2021 roku.

Głównymi elementami drugiej edycji kampanii są film i spot, które trafnie diagnozują problemy związane z organizacją przestrzeni miejskiej i proponują ich rozwiązania. Przywoływane są tu przykłady zabytków nie tylko powszechnie rozpoznawanych – jak kościoły, zamki czy pałace – wraz z ich historycznym otoczeniem, ale także tych nie zawsze kojarzonych z dziedzictwem kulturowym, jak zabytki przemysłowe. Organizatorom akcji zależy również, by zwrócić uwagę na zabytki nieobecne w powszechnej świadomości, jak układy urbanistyczne i podziały własnościowe, mała architektura i wystrój wnętrz czy historyczne nasadzenia określonych gatunków drzew. Ponadto kampania prezentuje różnorodne formy i narzędzia ochrony dziedzictwa kulturowego, do których należą m.in.: rejestr zabytków, lista Pomników Historii, lista światowego dziedzictwa UNESCO, gminne i wojewódzkie ewidencje zabytków czy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

Wydarzenie adresowane było do mediów. W jego pierwszej części udział wzięli:
prof. IH PAN Magdalena Gawin – Wiceminister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Generalny Konserwator Zabytków, pomysłodawczyni akcji;
Bartosz Skaldawski – Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa;
prof. Zbigniew Myczkowski – Kierownik Zakładu Krajobrazu Otwartego i Budowli Inżynierskich w Instytucie Architektury Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej / NID;
dr hab. Monika Bogdanowska – Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS-POLSKA, Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa.
Mówili oni o idei kampanii „Krajobraz Mojego Miasta”, a także o istocie tworzenia parków kulturowych. Ponadto wskazali na potrzebę edukacji samorządów i społeczeństwa w zakresie ochrony krajobrazu kultowego.

Drugą część spotkania poświęcono filmowi promującemu kampanię. W debacie uczestniczyli:
prof. IH PAN Magdalena Gawin – Wiceminister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Generalny Konserwator Zabytków;
Mariusz Czuba – Z-ca Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa;
dr Andrzej Siwek – Kierownik Oddziału Terenowego NID w Krakowie;
Robert Gonera – aktor, jeden z ambasadorów kampanii;
Roman Marcinek – moderator debaty, autor wielu publikacji o tematyce krajobrazu i dziedzictwa kulturowego, ekspert NID.
Przedmiotem dyskusji był krajobraz miejski, który mierzy się z realnymi problemami, takimi jak niedostatki planowania przestrzennego, niszczenie fasad, zalew reklam czy zamiana rynków i terenów zieleni w betonowe parkingi. Uczestnicy zgodzili się co do tego, że kampania „Krajobraz Mojego Miasta” to cenna pomoc w zwiększeniu świadomości społecznej dotyczącej potrzeby i istoty ochrony krajobrazu miejskiego. Spotkanie zakończyło się premierowym pokazem filmu Krajobraz Mojego Miasta.

Krajobraz miejski jest odzwierciedleniem kondycji społeczeństwa, jego sposobu życia i potrzeb, zarówno tych estetycznych, jak i emocjonalnych. To pole międzypokoleniowego dialogu, tło ważnych wydarzeń i przemian społecznych oraz przestrzeń o ogromnym znaczeniu dla dziedzictwa regionu. Mierzy się on jednak z problemami bardzo prozaicznymi: niedostatkami planowania przestrzennego, niszczeniem fasad, zalewem reklam czy zamianą rynków i terenów zieleni w betonowe parkingi. Zwiększeniu świadomości społecznej w zakresie ochrony krajobrazu miejskiego – jej potrzeby i istoty – służy kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”. Kampania niezwykle ważna, mająca wręcz zasadnicze znaczenie dla polskich miast i aglomeracji.

Do kogo mówimy?

Kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta” została zainaugurowana w 2016 roku przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Jej pomysłodawczynią jest prof. IH PAN Magdalena Gawin, Wiceminister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, Generalny Konserwator Zabytków. Adresatami akcji są mieszkańcy miast, odwiedzający je turyści, a także ogół społeczeństwa. Dodatkowo organizatorzy pragną dotrzeć do działaczy samorządowych, którzy – przy wsparciu grona ekspertów i liderów opinii publicznej – mogą najwięcej zmienić w przestrzeni kulturowej swojego regionu.

Jak podkreśla Bartosz Skaldawski, Dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa: „Każdy z nas – mieszkańców aglomeracji, miast czy wsi – powinien być świadomy tego, z jaką łatwością można zakłócić ład przestrzenny i zachwiać harmonię w najbliższym otoczeniu. Nieprzemyślane inwestycje, pochopne usuwanie zieleni z ulic i placów, tandetne wykonawstwo, brak respektu dla wartości krajobrazowych, lekceważenie przepisów i planów oraz złe gospodarowanie przestrzenią – to wszystko ma niebagatelny wpływ na wygląd naszego miejsca na Ziemi. To my, mieszkańcy, decydujemy, w jakim miejscu chcemy żyć i w jaki sposób powinniśmy zadbać o dziedzictwo kulturowe zostawione nam przez poprzednie pokolenia. Odkryjmy piękno ukryte pod betonem, szyldami i wielkopowierzchniowymi reklamami!”.

Cel – parki kulturowe

Głównymi elementami drugiej edycji kampanii są film i spot, które trafnie diagnozują problemy związane z organizacją przestrzeni miejskiej i proponują ich rozwiązania. Przywoływane są tu przykłady zabytków nie tylko powszechnie rozpoznawanych – jak kościoły, zamki czy pałace – wraz z ich historycznym otoczeniem, ale także tych nie zawsze kojarzonych z dziedzictwem kulturowym, jak zabytki przemysłowe. Organizatorom akcji zależy również, by zwrócić uwagę na zabytki nieobecne w powszechnej świadomości, jak układy urbanistyczne i podziały własnościowe, mała architektura i wystrój wnętrz czy historyczne nasadzenia określonych gatunków drzew. Ponadto kampania prezentuje różnorodne formy i narzędzia ochrony dziedzictwa kulturowego, do których należą m.in.: rejestr zabytków, lista Pomników Historii, lista światowego dziedzictwa UNESCO, gminne i wojewódzkie ewidencje zabytków czy miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Wszystko po to, by odkrywać na nowo i zmieniać miasta oraz wsie.

„W nowej edycji kampanii szczególną uwagę poświęcamy formie ochrony krajobrazu kulturowego, jaką jest park kulturowy. Chroni on nie tylko zabytkowe przestrzenie, ale także zachowany w wielu miejscach historyczny krajobraz kulturowy i – co bardzo ważne – jest ustanawiany przez władze samorządowe w porozumieniu z wojewódzkimi konserwatorami zabytków. Park kulturowy to idealny sposób na zarządzanie zabytkową przestrzenią. To również najskuteczniejsza forma ochrony dziedzictwa krajobrazu kulturowego” – dodaje Bartosz Skaldawski.

Kampanię społeczną „Krajobraz Mojego Miasta” od lat aktywnie wspierają osobowości świata kultury, życia społecznego i mediów, jak choćby jej pomysłodawczyni prof. Magdalena Gawin, muzyk Sebastian Karpiel-Bułecka, muzyk, architekt i pedagog Krzysztof Trebunia-Tutka, społeczny opiekun zabytkówWiktor Lach czy aktywista miejski i animator kulturyJan Mencwel. W tym roku do grona Ambasadorów akcji dołączyli także aktor filmowy i reżyser Robert Gonera, architektka Magdalena Milert, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa Bartosz Skaldawski oraz para podróżników przemierzających Europę kamperem i prowadzących kanał YouTube „Foxes in Eden” – Zosia Samsel i Kuba Tolak.

Zachęcamy do obejrzenia spotu kampanii.

Dziedzictwo, zwłaszcza kulturowe, to istotny element życia i ważne pole działalności człowieka. Łączy w spójną całość dorobek materialny i duchowy przeszłych pokoleń z dokonaniami obecnych czasów. Synteza tych wartości określa naszą kulturę i tożsamość, bez których nie sposób odnaleźć się we współczesności. Poszczególne elementy dziedzictwa mają dla nas różne znaczenie. To, co dla jednych stanowi wartość, dla innych może okazać się niezrozumiałe i obce. Zabytkową świątynię, którą jedni uważają za duchowe sanktuarium, inni postrzegają jedynie jako misterną budowlę. Zdajemy sobie sprawę, że dziedzictwo kulturowe powinniśmy chronić i pielęgnować, ale często brakuje nam pomysłu, jak to robić. Jakie działania powinniśmy podjąć globalnie, a jakie lokalnie? Odpowiedzi na te fundamentalne dla ochrony dziedzictwa pytania udziela kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”.

Zarządzaj krajobrazem. On sam się nie obroni!

Krajobraz kulturowy to połączenie krajobrazu naturalnego z budowlami wzniesionymi przez człowieka, śladami jego działań i przekształceń – dobrych i złych, efektów troski i brutalnej dewastacji. To wynik interakcji pomiędzy ludźmi a otoczeniem przyrodniczym na przestrzeni wieków. A jak zauważa dr Andrzej Siwek, jeden z zaproszonych do udziału w kampanii ekspertów: „Krajobraz miejski jest najbardziej skomplikowanym i przetworzonym przez człowieka krajobrazem kulturowym. Składa się na niego – prócz podstaw fizjograficznych – to, co człowiek tworzył, często przez stulecia, swe własne dzieła łącząc z tymi, które odziedziczył po pokoleniach budujących miasto przed nim. W naszym najlepiej pojętym interesie – i jako jednostek, i jako społeczności – jest utrzymanie stanu równowagi między tym, co piękne, a tym, co niezbędne, między tym, co zabytkowe, a tym, co nowoczesne”.

Ani skansen, ani chaos. Równowaga kluczem do sukcesu

Trudno zdefiniować, co  nas razi w krajobrazie. Czemu jeden wydaje nam się harmonijny, a drugi od razu kole nas w oczy. Dziś już nie zachwycają fabryczne kominy, które w XIX wieku były przecież podziwiane i uważane za widomy znak postępu. Cenimy zieleń, dla której przez setki lat nie było miejsca w przestrzeni miejskiej. Chcemy, by architektura poszczególnych obiektów do siebie pasowała, a sterczący spomiędzy parterowej zabudowy wieżowiec odbieramy jako dysonans. Podobnie jak chaos reklamowy, miejsca postojowe powstające kosztem zieleńców, dewastację fasad i małej architektury, zamianę rynków miasteczek w kamienne lub betonowe parkingi. Zachwianie równowagi następuje w chwili, kiedy zaczynamy szpetotę zauważać. To znak, że gospodarze miasta stracili kontrolę nad zarządzaniem jego przestrzenią, podjęli złe decyzje. Odpowiadają za to m.in. brak świadomości i obojętność na komfort, jaki daje życie w uporządkowanym i przyjaznym otoczeniu.

Bez edukacji nie ma sukcesu. Chcesz chronić – musisz wiedzieć, jak!

Ważną grupą adresatów kampanii „Krajobraz Mojego Miasta” są działacze samorządowi, którzy – wspierani przez ekspertów i liderów opinii publicznej – mogą najwięcej zmienić w przestrzeni kulturowej swojej małej ojczyzny. Powinni być oni świadomi tego, jak łatwo zaburzyć ład i równowagę przestrzenną przez nieprzemyślane inwestycje, tandetne wykonawstwo czy brak poszanowania dla wartości krajobrazowych. Muszą zdawać sobie sprawę, jakie dalekosiężne skutki dla naszego otoczenia ma lekceważenie przepisów i planów oraz złe zarządzanie przestrzenią. Ale kampania skierowana jest także do mieszkańców, bo to oni decydują, w jakim miejscu chcą żyć i jak chcą dbać o dziedzictwo kulturowe pozostawione im przez poprzednie pokolenia.

Chcę chronić, mam co. Powołaj do istnienia park kulturowy

By optymalnie zadbać o tereny szczególnie ważne dla mieszkańców i turystów, warto powołać do istnienia park kulturowy, który stanowi najwłaściwszą formę ochrony krajobrazu kulturowego. Parki kulturowe są ustanawiane przez władze samorządowe we współpracy z lokalnymi stowarzyszeniami, miłośnikami dziedzictwa kulturowego i osobami związanymi emocjonalnie z danym miejscem. Rada opracowuje, a następnie przyjmuje uchwałę o utworzeniu parku kulturowy oraz program jego ochrony jako obowiązujące prawo miejscowe (wykonanie planu najlepiej powierzyć doświadczonym specjalistom). Stwarza to warunki, które pozwalają zachować wartości zabytkowe, sprzyjają harmonijnemu rozwojowi miasta, a lokalnej społeczności zapewniają satysfakcję z życia w zadbanym miejscu. Trzeba bowiem pamiętać, że dziedzictwo jest przede wszystkim dla mieszkańców danego  terenu. Turyści – choć ważne – są jedynie jego krótkotrwałymi użytkownikami.

---

Park kulturowy stanowi jedną z form ochrony krajobrazu kulturowego, czyli przestrzeni historycznie ukształtowanej w wyniku działalności człowieka, obejmującej wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Jest to jednocześnie najnowocześniejsza forma ochrony dziedzictwa. Nadawanie statusu parku kulturowego umożliwiła Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Określiła ona także zasady i sposób powoływania parków kulturowych.

Celem utworzenia parku kulturowego jest zintegrowana ochrona wyjątkowych wartości kulturowych i krajobrazowych wraz z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Inne formy ochrony dziedzictwa to wpis do rejestru zabytków, uznanie zabytku za pomnik historii oraz ustalenie ochrony w dokumentach planistycznych. Gdzie zapadają związane z tym decyzje?

• Rejestr zabytków jest prowadzony przez wojewódzkiego konserwatora zabytków.

• Status pomnika historii nadawany jest przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra kultury, dziedzictwa narodowego i sportu.

• Ustanowienie ochrony w dokumentach planistycznych bądź decyzjach o warunkach zabudowy następuje w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

• Park kulturowy może utworzyć rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Park kulturowy ustanawiają zatem władze samorządowe. Poprzez odpowiednią uchwałę określają one jego nazwę, granice i sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mają obowiązywać na tym terenie. Jest to wprawdzie nie lada wyzwanie, ale warto je podjąć, ponieważ nie ma lepszego sposobu, by efektywnie i z pożytkiem dla miejscowej społeczności zarządzać zabytkową przestrzenią i chronić lokalne dziedzictwo.

Jak utworzyć park kulturowy – krok po kroku: