Dziedzictwo, zwłaszcza kulturowe, to istotny element życia i ważne pole działalności człowieka. Łączy w spójną całość dorobek materialny i duchowy przeszłych pokoleń z dokonaniami obecnych czasów. Synteza tych wartości określa naszą kulturę i tożsamość, bez których nie sposób odnaleźć się we współczesności. Poszczególne elementy dziedzictwa mają dla nas różne znaczenie. To, co dla jednych stanowi wartość, dla innych może okazać się niezrozumiałe i obce. Zabytkową świątynię, którą jedni uważają za duchowe sanktuarium, inni postrzegają jedynie jako misterną budowlę. Zdajemy sobie sprawę, że dziedzictwo kulturowe powinniśmy chronić i pielęgnować, ale często brakuje nam pomysłu, jak to robić. Jakie działania powinniśmy podjąć globalnie, a jakie lokalnie? Odpowiedzi na te fundamentalne dla ochrony dziedzictwa pytania udziela kampania społeczna „Krajobraz Mojego Miasta”.
Zarządzaj krajobrazem. On sam się nie obroni!
Krajobraz kulturowy to połączenie krajobrazu naturalnego z budowlami wzniesionymi przez człowieka, śladami jego działań i przekształceń – dobrych i złych, efektów troski i brutalnej dewastacji. To wynik interakcji pomiędzy ludźmi a otoczeniem przyrodniczym na przestrzeni wieków. A jak zauważa dr Andrzej Siwek, jeden z zaproszonych do udziału w kampanii ekspertów: „Krajobraz miejski jest najbardziej skomplikowanym i przetworzonym przez człowieka krajobrazem kulturowym. Składa się na niego – prócz podstaw fizjograficznych – to, co człowiek tworzył, często przez stulecia, swe własne dzieła łącząc z tymi, które odziedziczył po pokoleniach budujących miasto przed nim. W naszym najlepiej pojętym interesie – i jako jednostek, i jako społeczności – jest utrzymanie stanu równowagi między tym, co piękne, a tym, co niezbędne, między tym, co zabytkowe, a tym, co nowoczesne”.
Ani skansen, ani chaos. Równowaga kluczem do sukcesu
Trudno zdefiniować, co nas razi w krajobrazie. Czemu jeden wydaje nam się harmonijny, a drugi od razu kole nas w oczy. Dziś już nie zachwycają fabryczne kominy, które w XIX wieku były przecież podziwiane i uważane za widomy znak postępu. Cenimy zieleń, dla której przez setki lat nie było miejsca w przestrzeni miejskiej. Chcemy, by architektura poszczególnych obiektów do siebie pasowała, a sterczący spomiędzy parterowej zabudowy wieżowiec odbieramy jako dysonans. Podobnie jak chaos reklamowy, miejsca postojowe powstające kosztem zieleńców, dewastację fasad i małej architektury, zamianę rynków miasteczek w kamienne lub betonowe parkingi. Zachwianie równowagi następuje w chwili, kiedy zaczynamy szpetotę zauważać. To znak, że gospodarze miasta stracili kontrolę nad zarządzaniem jego przestrzenią, podjęli złe decyzje. Odpowiadają za to m.in. brak świadomości i obojętność na komfort, jaki daje życie w uporządkowanym i przyjaznym otoczeniu.
Bez edukacji nie ma sukcesu. Chcesz chronić – musisz wiedzieć, jak!
Ważną grupą adresatów kampanii „Krajobraz Mojego Miasta” są działacze samorządowi, którzy – wspierani przez ekspertów i liderów opinii publicznej – mogą najwięcej zmienić w przestrzeni kulturowej swojej małej ojczyzny. Powinni być oni świadomi tego, jak łatwo zaburzyć ład i równowagę przestrzenną przez nieprzemyślane inwestycje, tandetne wykonawstwo czy brak poszanowania dla wartości krajobrazowych. Muszą zdawać sobie sprawę, jakie dalekosiężne skutki dla naszego otoczenia ma lekceważenie przepisów i planów oraz złe zarządzanie przestrzenią. Ale kampania skierowana jest także do mieszkańców, bo to oni decydują, w jakim miejscu chcą żyć i jak chcą dbać o dziedzictwo kulturowe pozostawione im przez poprzednie pokolenia.
Chcę chronić, mam co. Powołaj do istnienia park kulturowy
By optymalnie zadbać o tereny szczególnie ważne dla mieszkańców i turystów, warto powołać do istnienia park kulturowy, który stanowi najwłaściwszą formę ochrony krajobrazu kulturowego. Parki kulturowe są ustanawiane przez władze samorządowe we współpracy z lokalnymi stowarzyszeniami, miłośnikami dziedzictwa kulturowego i osobami związanymi emocjonalnie z danym miejscem. Rada opracowuje, a następnie przyjmuje uchwałę o utworzeniu parku kulturowy oraz program jego ochrony jako obowiązujące prawo miejscowe (wykonanie planu najlepiej powierzyć doświadczonym specjalistom). Stwarza to warunki, które pozwalają zachować wartości zabytkowe, sprzyjają harmonijnemu rozwojowi miasta, a lokalnej społeczności zapewniają satysfakcję z życia w zadbanym miejscu. Trzeba bowiem pamiętać, że dziedzictwo jest przede wszystkim dla mieszkańców danego terenu. Turyści – choć ważne – są jedynie jego krótkotrwałymi użytkownikami.
