20 kwietnia 2018 r. w Gminnym Ośrodku Kultury w Lanckoronie otwarta została wystawa i odbyło się seminarium przygotowane wspólnie przez: Instytut Architektury Krajobrazu Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki oraz Gminę Lanckorona.
Wystawę i seminarium połączyły wątki dydaktyki, teorii i praktyki ochrony i kształtowania najcenniejszych krajobrazów Polski, których przykładem jest Lanckorona.
Na wystawie zaprezentowany został wybór najlepszych prac akademickich, wykonanych na Wydziale Architektury PK, na kierunku „Architektura Krajobrazu”, na roku 1 studiów magisterskich. Tematem prac jest koncepcja planu zarządzania obszarem szczytu Góry Lanckorońskiej i jej otoczenia, jako obiektu objętego wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Prace wykonano w roku 2017 pod kierunkiem dr. hab. inż. arch. Zbigniewa Myczkowskiego, profesora PK oraz dr inż.arch. Krzysztofa Wielgusa oraz dr. hab. inż. arch. Jadwigi Środulskiej-Wielgus, dr. inż. arch. Urszuli Forczek-Brataniec, dr. inż. arch. Wojciecha Rymsza-Mazura, mgr. inż. arch. kraj. Karoliny Latusek, przy konsultacji prof. dr. hab. Zbigniewa Mirka i archeologa, mgr Eligiusza Dworaczyńskiego.
Jedną z prac przedstawiły w formie prezentacji multimedialnej autorki, inż. arch. kraj. Marta Trzop i inż. arch. kraj. Agnieszka Wilkosz.
Prace studentów kierunku „Architektura Krajobrazu” są wynikiem eksperymentu dydaktycznego, prowadzonego przez Instytut Architektury Krajobrazu i Gminę Lanckorona. Szczyt Góry Zamkowej w Lanckoronie stanowi wyzwanie zarówno dla naukowców, konserwatorów zabytków jak i samorządowców. Jest miejscem nałożenia się najwyższych wartości – historycznych, naukowych, przyrodniczych, krajobrazowych; poznawczych i rekreacyjnych. Szczyt i północno-zachodnie stoki góry objęte są wpisem na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jako element parku pielgrzymkowego w Kalwarii Zebrzydowskiej oraz wpisem na listę pomników historii RP. Niestety, dopiero w 7 lat po dokonaniu wpisu udało się zidentyfikować i udowodnić istnienie olbrzymich i bardzo dobrze czytelnych budowli fortyfikacyjnych, otaczających zamek – pochodzących z czasów Konfederacji Barskiej (1771-72) i rozbudowanych przez Austriaków (1772-ok.79) – w oparciu o badania archiwalne i terenowe dr Piotra Sadowskiego, dr inż. arch. Krzysztofa Wielgusa i lic. archeol. Szymona Wielgusa. Trzecia co do wielkości, górska twierdza w Polsce (po Srebrnej Górze i Kłodzku) i jedyna – o polskim, powstańczym rodowodzie, została nieszczęśliwie podzielona granicą wpisów oraz granicami własności. W trakcie badań, zarządzonych przez Wojewódzkiego Małopolskiego Konserwatora Zabytków, prowadzonych przez archeologa Eligiusza Dworaczyńskiego sam zamek ujawnił nieznane wcześniej fortyfikacje nowożytne z czasów Mikołaja Zebrzydowskiego (używanych jeszcze przez Konfederatów). Prawdziwie sensacyjnym odkryciem okazało się jednak odnalezienie najstarszej lanckorońskiej warowni – reliktów gródka stożkowatego a pomiędzy nimi ceramiki, pozwalającej na datowanie zabytku na… IX wiek n.e.! Dokładnie w miejscu tym, zimą 1771-72 francuski inżynier de la Serre zlokalizował pierwszą baterię konfederacką. Jest to równocześnie najwyższy punkt Góry Lanckorońskiej o niezrównanych walorach widokowych. Takich symbolicznych węzłów historii jest więcej; unikatowe wartości zamku i twierdzy przenikają się z wartościami religijnymi i krajobrazowymi Kalwarii Zebrzydowskiej oraz niezwykłego miasta Lanckorony – architektonicznego i krajobrazowego skarbu naszego kraju. Równocześnie stan zaniedbania ruin zamku, rozkopanie czoła zachodniego bastionu fortecy a nawet projekty pretekstowego potraktowania konfederackiej twierdzy dla lokalizacji potężnego amfiteatru i koncepcje fantastycznej odbudowy zamku – to tylko niektóre zagrożenia, z którymi zmierzyć się musiały służby konserwatorskie i władze samorządowe Gminy Lanckorona.
Koncepcja planu zarządzania obszarem UNESCO i Pomnika Historii RP i ich otuliny dla Lanckorony stał się tematem projektu semestralnego w roku akademickim 2017/18. Studenci brali udział w spotkaniach z wójtem Gminy Lanckorona, Tadeuszem Łopatą, z ekspertem w dziedzinie wartości naturalnych – prof. dr hab. Zbigniewem Mirkiem oraz archeologiem – Eligiuszem Dworaczyńskim. Chętni własnoręcznie odsłaniali pod jego kierunkiem średniowieczny bruk na dziedzińcu lanckorońskiego zamku.
Prace studentów stawały się zbiornicami i równocześnie indykatorami wartości, szans i zagrożeń; pozwalając diagnozować je, jako procesy, w sposób statystyczny i strategiczny. Stały się laboratorium, na bieżąco wspierającym koncepcje i decyzje, w tym powstający równolegle projekt realizacyjny, dotyczący części wschodniej lanckorońskiej twierdzy, która należy do Gminy Lanckorona. Przegląd studenckich prac sygnalizuje ogrom rozłożonych na wiele lat prac planistycznych, projektowych, aplikacji o środki zewnętrzne i konsekwentnej, wieloetapowej realizacji, podporządkowanej dokumentowi, który dla całości kalwaryjskiego zespołu musi powstać. Jest nim właśnie plan zarządzania, tym razem jako dokument przygotowany przez ekspertów i wprowadzony do prawa miejscowego. Dokument taki jest konsekwencją i warunkiem sine qua non obydwu prestiżowych wpisów.
Podczas seminarium zaprezentowany został też po raz pierwszy, przez mgr inż. arch. Piotra Kneza, profesjonalny projekt, zatytułowany „Rewitalizacja Zamku, Podgrodzia, Grodu i Twierdzy Lanckorona – szczytu Góry Zamkowej (…)”. Projekt wykonany przez zespół architektów: mgr/mgr inż. arch.: Piotr Knez, Anna Knez, Maciej Kronenberg, Mateusz Maj, Weronika Bogal, uzyskał ostateczne pozwolenie konserwatorskie: 09. 04. 2018, zaś 12. 04. 2018 został złożony wraz z wnioskiem o pozwolenia na budowę, o czym poinformował, w imieniu zleceniodawcy – wójt Gminy Lanckorona. Jest on wdrożeniem wyników badań i studiów oraz wyraźnym znakiem odejścia od pretekstowego – na rzecz kontekstowego traktowania niezwykłych wartości Góry Lanckorońskiej i jej skarbu architektury obronnej, tworzonego od czasów poprzedzających chrzest Polski – po Konfederację Barską i 1 rozbiór Polski.
Elementem seminarium i podstawą dyskusji była prezentacja 2 filmów: „Piękne, polskie, drewniane” oraz „Krajobraz mojego miasta”, przygotowane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Wpisały się one najściślej w ideę wystawy i seminarium – proces przechodzenia od odkryć, wyzwań, teorii, dydaktyki – do praktyki i realizacji ochrony i kształtowania krajobrazu, rozumianego jako dobro narodowe.
(Opracował dr inż. arch. Krzysztof Wielgus)
